Mądry Polak przed szkodą – co zrobić na wypadek śmierci przedsiębiorcy (zarząd sukcesyjny przedsiębiorstwa osoby fizycznej)
W poniższym tekście poruszamy następujące kwestie:
- Na czym polega zarząd sukcesyjny osoby fizycznej?
- Kto, kiedy i w jakiej formie może go ustanowić?
- Kto może być zarządcą tymczasowym osoby fizycznej?
- Do czego uprawniony jest zarządca sukcesyjny i jak długo może trwać jego zarząd?
Na czym polega zarząd sukcesyjny osoby fizycznej?
Perspektywa śmierci przedsiębiorcy prowadzącego indywidualną działalność gospodarczą (prowadzącego firmę we własnym imieniu) niejednokrotnie wiąże się ze stresem i niepokojem jego samego oraz następców prawnych. Naprzeciw ich potrzeb wyszedł więc polski ustawodawca, wprowadzając ustawą z 5 lipca 2018 roku o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej do polskiego porządku prawnego instytucję zarządu sukcesyjnego osoby fizycznej, zapewniającą ciągłość funkcjonowania przedsiębiorstwa. Zarząd sukcesyjny to przede wszystkim forma tymczasowego kierowania przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy. Instytucja ta gwarantuje między innymi, że:
— umowy z pracownikami pozostaną w mocy,
— zostanie zachowana ciągłość wykonywania kontraktów,
— zarządca może natychmiast zająć się prowadzeniem firmy.
Dla spadkobierców przedsiębiorcy instytucja zarządu sukcesyjnego może okazać się szczególnie przydatna w sytuacji, gdy nie posiadają oni koniecznej wiedzy do efektywnego prowadzenia przedsiębiorstwa lub potrzebują czasu, by zdecydować, czy będą oni prowadzić odziedziczoną dzialalność.
Instytucja zarządu sukcesyjnego, wprowadzona ustawą o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwa osoby fizycznej obejmuje tylko te firmy, które zostały zarejestrowane w CEIDG (Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej).
Kto, kiedy i w jakiej formie może ustanowić zarząd sukcesyjny?
Zarządcę sukcesyjnego może powołać przedsiębiorca na wypadek swojej śmierci, poprzez wskazanie określonej osoby do pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego albo zastrzeżenie, że z chwilą jego śmierci wskazany prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym. Ustanowienie zarządcy wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności.
Do powołania zarządcy sukcesyjnego potrzebne są:
— oświadczenie o powołaniu zarządcy sukcesyjnego w formie pisemnej,
— pisemna zgoda zarządcy na pełnienie tej funkcji,
— zgłoszenie (wpis) zarządcy do CEIDG —> jest to de facto moment ustanowienia zarządu sukcesyjnego.
Wniosek o wpis zarządcy sukcesyjnego do CEIDG można złożyć:
- online, na Biznes.gov.pl – zmieniając dane we wpisie w CEIDG,
- w wersji papierowej w urzędzie gminy,
- poprzez list polecony – wypełniony wniosek powinien być własnoręcznie podpisany przez wnioskodawcę, a podpis pod rygorem nieważności musi potwierdzić notariusz.
Jeżeli zarząd nie został ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy, to po jego śmierci zarządcę sukcesyjnego mogą powołać:
— małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku,
— spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek,
— spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy,
zatem podmioty, które wraz ze stwierdzeniem nabycia spadku zostały właścicielami przedsiębiorstwa.
Spadkobiercy mogą ustanowić zarządcę sukcesyjnego w ciągu 2 miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy. W wypadku, gdy własność przedsiębiorstwa obejmuje kilka osób, wymagana jest zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100.
Zgodnie z powyższym zarząd sukcesyjny powołuje się w dwojaki sposób:
—> na wypadek śmierci przez samego przedsiębiorcę,
—> po śmierci przedsiębiorcy przez ww. następców prawnych
(w przypadku gdy nabywcą spadku jest osoba małoletnia, ustanowienie zarządcy tymczasowego wymaga zgody sądu opiekuńczego).
UWAGA: ZARZĄDCA SUKCESYJNY NIE STAJE SIĘ SUKCESOREM PRZEDSIĘBIORCY, JEGO ZADANIEM JEST REALIZOWANIE INTERESÓW SPADKOBIERCY/ÓW POPRZEZ TYMCZASOWE ZARZĄDZANIE PRZEDSIĘBIORSTWEM.
Odwołanie zarządcy sukcesyjnego:
Przedsiębiorca może odwołać zarządcę sukcesyjnego, składając mu oświadczenie w formie pisemnej pod rygorem nieważności.
Zarządca sukcesyjny może zrezygnować z pełnienia tej funkcji, składając oświadczenie przedsiębiorcy w formie pisemnej również pod rygorem nieważności.
Zarządca sukcesyjny przestaje pełnić tę funkcję między innymi z:
— dniem swojej śmierci,
— dniem ograniczenia lub utraty zdolności do czynności prawnych,
— chwilą odwołania,
— po dwóch tygodniach od czasu złożenia pisemnej rezygnacji,
— dniem uprawomocnienia się orzeczenia o zakazie, o którym mowa w akapicie Kto może być zarządcą sukcesyjnym osoby fizycznej?
Kto może być zarządcą sukcesyjnym osoby fizycznej?
Zarządcą sukcesyjnym może zostać każda osoba fizyczna, posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych (wobec której nie zastosowano zakazu działalności gospodarczej). Zarządcą sukcesyjnym nie może być osoba prawna (spółki, przedsiębiorstwa państwowe, partie polityczne, związki zawodowe itp. trwałe wieloosobowe zespolenia ludzi).
Funkcję zarządcy może pełnić w jednym czasie tylko jedna osoba. Na wypadek potencjalnej niemożliwości albo zrezygnowania z wykonywania funkcji przez pierwotnie ustanowionego zarządcę sukcesyjnego przedsiębiorca może wyznaczyć tzw. zarządcę rezerwowego. Podobnie jak w przypadku zarządcy ustanowionego w pierwszej kolejności zarządcą rezerwowym może być tylko jedna osoba.
Do czego uprawniony jest zarządca sukcesyjny, jakie są jego obowiązki i jak długo może trwać jego zarząd?
Żeby możliwe usprawnić funkcjonowanie przedsiębiorstwa w zarządzie tymczasowym, ustawodawca powierzył zarządcy sukcesyjnemu szerokie kompetencje, obejmujące przede wszystkim:
— zobowiązanie do prowadzenia przedsiębiorstwa oraz umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku,
— działanie w imieniu własnym, ale na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku,
— dokonywanie czynności zwykłego zarządu w sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku.
Od chwili ustanowienia zarządu sukcesyjnego zarządca sukcesyjny wykonuje prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy wynikające z wykonywanej przez niego działalności gospodarczej oraz prawa i obowiązki wynikające z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. Naturalnie, dla ochrony interesu spadkobierców, zarządca sukcesyjny ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną na skutek nienależytego wykonywania obowiązków.
Zarządca sukcesyjny działa niejako w zastępstwie zmarłego przedsiębiorcy. Wachlarz jego kompetencji musi być zatem bardzo szeroki, obejmując:
- posługiwanie się firmą zmarłego przedsiębiorcy z dodatkowym oznaczeniem „w spadku” i NIP-em zmarłego przedsiębiorcy,
- zarządzanie bieżącymi sprawami przedsiębiorstwa (zarządca samodzielnie dokonuje wszystkich czynności zwykłego zarządu, a czynności przekraczających zwykły zarząd – za zgodą spadkobierców; wyjątkowo jego uprawnienia może ograniczyć sąd opiekuńczy, jeśli istniałaby groźba utraty przez małoletniego spadkobiercę majątku),
- wykonywanie praw i obowiązków pracodawcy,
- zawieranie i wykonywanie umów cywilnoprawnych dotyczących działalności przedsiębiorstwa,
- wykonywanie decyzji administracyjnych związanych z przedsiębiorstwem, np. koncesji, licencji i zezwoleń,
- korzystanie z firmowego konta przedsiębiorcy,
- rozliczanie podatków na takich zasadach, jak robił to przedsiębiorca (dla uproszczenia w przepisach podatkowych wprowadzono pojęcie „przedsiębiorstwa w spadku”, które jest podatnikiem),
- uczestniczenie w postępowaniach sądowych i administracyjnych.
Zarząd sukcesyjny pozwala też na kontynuację zawartych w ramach przedsiębiorstwa umów o pracę na dotychczasowych zasadach do czasu wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego. Umowa o pracę z pracownikiem wygasa wówczas z dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego.
Do kiedy trwa zarząd sukcesyjny?
Zarząd sukcesyjny wygasa najpóźniej z upływem 2 lat od dnia śmierci przedsiębiorcy. Sąd może jednak z ważnych przyczyn przed dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego przedłużyć okres tego zarządu na czas nie dłuższy niż 5 lat od dnia śmierci przedsiębiorcy.
(opracowanie: Aleksander Halec)